Licenties en open leermateriaal
Gepubliceerd
19 mei 2025
Leestijd
3 minuten
Het woord ‘open’ voor leermateriaal geeft het al aan: iedereen mag het gebruiken, aanpassen en delen. Wel zijn hier speciale afspraken over gemaakt. Hoe zit het met de rechten en waarom is het belangrijk om je aan deze afspraken te houden?
Heb je geschikt open lesmateriaal gevonden dat is gemaakt door iemand uit het onderwijs of voor het onderwijs vanuit een publieke organisatie? Dan heeft het materiaal vaak een Creative-Commons(CC)- licentie. Die geeft aan welke afspraken er gemaakt zijn over hoe je het materiaal mag gebruiken. De afspraken of licenties herken je aan een afkorting, een korte tekst of een icoon.
Toestemming van de maker
Het verschil tussen open en bestaand leermateriaal zit vooral in de afspraken over het hergebruik ervan. Leermateriaal uit een methode, bijvoorbeeld van een educatieve uitgever, is vaak gemaakt door een schrijver en die heeft automatisch auteursrecht op dit materiaal. Dat wil zeggen dat je het lesmateriaal niet mag gebruiken zonder de uitdrukkelijke toestemming van die maker. Bij open materiaal is vaak het omgekeerde het geval: daarbij is het juist wel de bedoeling dat anderen het mogen gebruiken, aanpassen en delen. Met een Creative-Commons-licentie geef je als maker aan dat je leermateriaal open is.
De licenties van open leermateriaal
Er zijn zeven verschillende Creactive Commons-licenties, met allemaal andere regels over het opslaan, hergebruiken, hergebruiken met aanpassingen, aanpassen of combineren, naamsvermelding van de maker, gelijk delen en het toestaan van commercieel gebruik. Zie voor de volledigheid het schema hierboven.
Niet open, wel bruikbaar?
Het voordeel van leermateriaal met een open licentie is dat het daarmee mogelijk is om het materiaal af te stemmen op je eigen wensen en op de behoeftes van de leerlingen in jouw klas. Het aanpassen en arrangeren van gevonden materiaal kan alleen met een open licentie (CC-Zero, CC-BY en CC-BY-SA).
Er bestaan ook leermaterialen die je wel mag gebruiken en delen, maar die eigenlijk niet open zijn. Je mag ze namelijk niet aanpassen. Als de afkorting ND wordt vermeld, is deze voorwaarde van toepassing. Wil je leermateriaal gebruiken zonder dat je het zelf opslaat? Dan is de keuze groter en kun je alle materialen met een CC-licentie gebruiken. In sommige gevallen heeft het lesmateriaal specifieke gebruiksvoorwaarden die onderwijsinstellingen het recht geven op het gebruik ervan.
Deels open, alleen hergebruik
Zoek je alleen een afbeelding of video om te laten zien in de les? Let er dan op dat je het materiaal mag hergebruiken. Dat mag bijvoorbeeld met de licenties CC-BY-ND of CC-BY-NC-ND. Dit is deels open leermateriaal. Tip: kijk voor rechtenvrij beeldmateriaal op Wikiwijs.
Geen licentie te vinden?
Staan er geen voorwaarden vermeld bij het materiaal dat je wilt gebruiken? Dan geldt dat het auteursrecht automatisch ligt bij de maker en dat je het beter niet kunt gebruiken. Je mag wel linken naar het materiaal of het ongewijzigd gebruiken. Dat wil zeggen: niet opslaan, kopiëren of er gedeeltes uit halen.
Let op bij een gemengde licentie
Heeft het materiaal een gemengde licentie, zoals CC-BY? Dan wordt er in het leermateriaal waarschijnlijk gebruikgemaakt van een video met eigen voorwaarden. Zoals een YouTube-video of een video van het instituut voor Beeld & Geluid. Neem je een link naar zo’n video op in je materiaal, dan blijven de voorwaarden van die oorspronkelijke video van kracht.
Wikiwijs
Op het platform Wikiwijs staat het maken, delen en gebruiken van leermateriaal centraal. Het open leermateriaal dat daar staat heeft daarom altijd een Creative Commons-licentie. Dat betekent dat je het materiaal van anderen mag gebruiken, aanpassen en opnieuw delen, zolang je de naam van de oorspronkelijke maker erbij vermeldt.
Lees meer over het maken van arrangementen en de Creative Commons-licenties die worden gebruikt op Wikiwijs (CC-BY en CC-BY-SA).
