Veelgestelde vragen

Open leermateriaal geeft je als docent de vrijheid om leermateriaal aan te passen aan jouw manier van lesgeven. Je kunt het daardoor inhoudelijk laten aansluiten bij de interesses van je leerlingen en afstemmen op hun leerbehoeftes. Waar zelf lesmateriaal ontwikkelen veel tijd kost, kun je met open leermateriaal voortbouwen op wat er al is, wat je veel tijd bespaart. Het delen en hergebruiken van open leermateriaal draagt ook bij aan kennisdeling binnen het onderwijs.

Open leermateriaal kan op veel verschillende manieren je lessen verrijken. Het helpt bijvoorbeeld om je lessen creatiever in te vullen en beter aan te laten sluiten bij de belevingswereld en de leerbehoeften van leerlingen. Zo kun je eenvoudig differentiëren, aansluiten bij de actualiteit en onderwerpen uitdiepen. Ontdek meer manieren om open leermateriaal effectief in te zetten.

Het Leerwiel Open Leermateriaal is een praktisch hulpmiddel voor onderwijsprofessionals die aan de slag willen gaan met open leermateriaal. Het Leerwiel begeleidt je bij elke stap: van het vormen van een visie op leermiddelen tot het kiezen, maken, arrangeren en evalueren van open materiaal. Ook geeft het inzicht in de kennis en vaardigheden die nodig zijn om open leermateriaal effectief in te zetten in het onderwijs. Het model is ontwikkeld op basis van praktijkervaringen en onderwijsonderzoek.

Bij evidence-informed werken maak je geïnformeerde beslissingen die gebaseerd zijn op wat werkt volgens verschillende informatiebronnen. Dat kan kennis zijn uit wetenschappelijk onderzoek, praktijkkennis en data. Bij het maken van de keuzes ga je systematisch te werk: je doorloopt een aantal vaste stappen. Ook zijn keuzes doelgericht, omdat je vanuit een vraag naar de oplossing toewerkt.

In het leermiddelenbeleid staat welk soort lesmateriaal jullie als school gebruiken. Dit zorgt ervoor dat er samenhang is in het curriculum, dat leerlingen een doorlopende leerlijn volgen en dat onderwijsdoelen worden behaald. Het leermiddelenbeleid sluit aan bij de visie van de school en helpt bij het maken van keuzes over lesmateriaal. Vraag om inzage in dit beleid en kijk of het gebruik van open materiaal al wordt vermeld. Is dat nog niet het geval? Breng het onderwerp dan ter sprake en bespreek met je team hoe het een plek kan krijgen in dit beleid.

Is er nog geen visie binnen jouw school of bestuur over het gebruik van open leermateriaal? Maak het onderwerp bespreekbaar in je team en vertel waarom jij het belangrijk vindt. Vertel bijvoorbeeld dat samenwerken aan open materiaal het ontwikkelen ervan leuker maakt en het eindresultaat beter. Je kunt elkaar feedback geven en inspireren. Leg ook aan je teamleden uit wat het gebruik jullie en ook leerlingen kan opleveren. Ga specifiek in op de onderwijsvraagstukken en kansen die het biedt. Open leermateriaal kan bijvoorbeeld worden ingezet om leerlingen actiever aan het werk te zetten of om ze meer regie over hun onderwijs te geven.

Hoe wil je open leermateriaal inzetten en waarom? Formuleer lesdoelen die je wilt bereiken en bedenk voor welke leerlingen dit materiaal geschikt is. Controleer daarna of er al open leermateriaal beschikbaar is over het onderwerp waar jij lesmateriaal bij nodig hebt. Als je dat vindt, en het materiaal kunt hergebruiken met aanpassingen, scheelt je dat veel tijd. Ga je zelf lesmateriaal maken of delen? Lees dan meer over het ontwerpproces van open leermateriaal.

Open leermateriaal is lesmateriaal dat je kosteloos mag opslaan, (her)gebruiken, aanpassen, combineren en delen. Dit is mogelijk dankzij speciale licenties, zoals de Creative Commons-licenties. Soms gelden er wel aanvullende voorwaarden, bijvoorbeeld over de naamsvermelding van de maker of dat jouw aangepaste versie van het lesmateriaal met dezelfde licentie gedeeld moet worden.

Kijk of het materiaal een Creative Commons-licentie heeft. Die geeft aan wat je er wel en niet mee mag doen: (her)gebruiken, aanpassen, combineren en weer delen. Er zijn zeven varianten, elk met eigen regels. Let vooral op de voorwaarden rond naamsvermelding en of commercieel gebruik wel of niet is toegestaan. Lees meer hierover bij Licenties en open leermateriaal.

Nee. Als je iets op internet vindt, mag je het niet zomaar gebruiken. De auteur of maker bepaalt welke rechten het lesmateriaal heeft. Alleen een open licentie (zoals Creative Commons) geeft aan wat je wel en niet ermee mag doen. Het kan zelfs zo zijn dat het materiaal tegen de wil van de maker online is gedeeld. Kijk voor je aan de slag gaat met open leermateriaal dus altijd goed of je iets kunt vinden over de licentie of het auteursrecht.

Nee, er zijn verschillende soorten licenties. Sommige zijn helemaal open (CC BY en CC BY-SA), andere deels (CC BY-NC en CC BY-NC-SA). Bij de open licenties mag je het materiaal bewaren, aanpassen, combineren met ander materiaal, opnieuw gebruiken, delen en voor commerciële doeleinden gebruiken en je moet de naam van de maker vermelden. Deels open materialen mogen niet voor commerciële doeleinden worden gebruikt en je moet dezelfde licentie weer gebruiken.

De kwaliteit van open leermateriaal is in orde als het voldoet aan een aantal basiscriteria. Deze staan beschreven in het Wikiwijs-arrangement Kwaliteit. De daarvan afgeleide kwaliteitschecklist Beoordelen gevonden leermateriaal bevat vragen waarmee je kunt beoordelen of de kwaliteit onvoldoende, voldoende of goed is. Deze vragen gaan over didactiek, vakinhoud, toegankelijkheid en gebruiksgemak.

Een keurmerk is een soort kwaliteitsstempel dat is toegekend aan het open lesmateriaal. Het laat zien dat leraren en andere gebruikers het materiaal goed of de moeite waard vinden. Vakexperts voorzien leermaterialen van een keurmerk als ze voldoen aan specifieke kwaliteitscriteria. Ze gebruiken hiervoor het Wikiwijs-arrangement Kwaliteit.

Ja, het leer- en lesmateriaal is in principe gratis te gebruiken. Via de geavanceerde zoekopties in Wikiwijs Zoeken is het mogelijk om ook naar betaald materiaal te zoeken, dat vaak uitgebreider is.

Generatieve AI kan een handige steun zijn bij het maken van open leermateriaal. Je kunt het bijvoorbeeld inzetten voor:

• ​ Het aanpassen van een tekstniveau om beter aan te sluiten bij je leerlingen.
• ​ Het genereren van afbeeldingen die je lesmateriaal visueel ondersteunen.
• ​ Het interactief maken van je les, bijvoorbeeld met een quiz of gespreksopdracht.
• ​ Het maken van kennisvragen of opdrachten waarmee je de kennis van leerlingen kunt meten.

Let op: generatieve AI is niet altijd foutloos. Daarom is het cruciaal dat je tijdens elke stap kritisch blijft meekijken en de inhoud controleert op kwaliteit en betrouwbaarheid.

Open leermateriaal moet voldoen aan een aantal basiscriteria voor kwaliteit. Deze basiscriteria staan beschreven in het Wikiwijs-arrangement Kwaliteit. De daarvan afgeleide kwaliteitschecklist Aanpassen en ontwikkelen van open leermateriaal bevat vragen waarmee je kunt beoordelen of de kwaliteit onvoldoende, voldoende of goed is. Deze vragen gaan over didactiek, vakinhoud, toegankelijkheid en gebruiksgemak, vindbaarheid en gebruikersrechten. Naast basiscriteria zijn er ook pluscriteria. Als je leermateriaal ook daaraan voldoet, komt dat de kwaliteit ten goede.

Om open leermateriaal goed vindbaar te maken, is het belangrijk om duidelijke metadata toe te voegen. Dit is bijvoorbeeld informatie over het leerniveau en vakgebied. Verder is het ook van belang om het materiaal een toegankelijke bestandsvorm te geven, zoals een pdf of interactieve tool.

Je eigen open leermateriaal kun je beschikbaar maken via:

• ​ Wikiwijs
• ​ Het netwerk van je school of bestuur.
• ​ Je eigen digitale leeromgeving of Teams-kanaal.

Let op dat je altijd een Creative Commons-licentie aan je open lesmateriaal hangt, zodat anderen het mogen hergebruiken.

Open leermateriaal maken begint bij het bepalen van het doel: wat wil je leerlingen leren en waarom? Bekijk vervolgens wat er binnen jouw school al is op het gebied van open leermateriaal. Kun je aansluiten bij de visie van de school, zijn er collega’s met wie je kunt samenwerken? Check ook wat er al aan open leermateriaal is over dit specifieke onderwerp, zodat je daar gebruik van kunt maken. Werk vervolgens je idee uit tot een opzet, waarbij je rekening houdt met de leerdoelen, inhoud, vorm en doelgroep.

Dat hangt helemaal af van je ambitie, beschikbare tijd en samenwerking met anderen. Het is aan te raden om klein te beginnen als je voor het eerst open leermateriaal maakt. Een les maken kost minder tijd dan een volledige module. Door vooraf te onderzoeken welk bestaand open leermateriaal al beschikbaar is en dat aan te passen of te integreren in jouw materiaal, kun je veel tijd besparen.

Met de Wikiwijs-editor kun je online lesmateriaal en arrangementen maken en delen. Je kunt kiezen uit verschillende elementen, zoals tekst, audio, video en verschillende vragen en toetsen. Het maken van arrangementen is gratis en je kunt er eenvoudig online lesmateriaal mee maken. Daarnaast is het samenwerken als team ook mogelijk via de editor.